OSMANLI İMPARATORLUĞU DEVRİNDE ISPARTA

1299'dan 1920'ye değin 621 yıl gibi pek uzun bîr süre egemenliğini sürdürmüş bulunan Osmanlı İmparatorluğu'nun Isparta Tarihinde pek büyük önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu önem özellikle : yönetim, ordu, din, toprak, halk, hukuk, siyaset, maliye, sosyal kurumlar, resim, eğitim - öğretim, bilim - sanat, edebiyat, güzel sanatlar, mimarlık, el sanatları, müzik, minyatür gibi, alanlardaki etkinliğinden ileri gelmektedir. 

ISPARTA, OSMANLILAR DEVRİNDE (30) MAHALLE İDİ !. 

Isparta (1591) yılında (30) mahalle idi. Bu mahalleler şu adları taşıyorlardı . 
1- Dere Mahallesi
2-Yenice Mahallesi 
3- Doğanciyan Mahallesi. 1688 yılında Doğancı Mahallesi oldu. 
4- Keçeci Mahallesi 
5- Voyvoda Zade Mahallesi 1688 Yaylazade 1944'de Yayla Mah. oldu. 
6- Hacıelfi Mahallesi 1935'te Poyraz; 1944'te de Pirimehmet Mah. oldu. 
7- Şeyh Mahallesi 1935'te Sinan; 1944te de Kutlubey Mah. oldu. 
8- Camiikebir Mh. 1688'de Camiatik; 1935'te Pazar; 1944 Kutlubey Mah.
 9-- Çelebiler Mahallesi. 
10- Tabakhane Mahal. 1935'te Tabaklar; 1944'te de Kurtuluş Mah. 
11- İğneci. Bu mahalle Kurtuluş mah. içine katıldı (1944). 
12- Sülübey Mahal. 1688'de Hamam; 1785'te Sülübey'e çevrildi. 
13- Elhac İvaz mah. 1688'de Hacıayvaz, 1935'te Gülcü Mah. oldu. 
14- Hergeleyeri Mah. 1688'de Hisar Efendi; 1944'te Hisar Mah. oldu. 
15- İlisucu Mah. 1688'de Kuyu; 1935'te de Hisar mah. katıldı. 16- Germeyan Mah. 1944 yılında adı değişti İskender Mah. oldu. 
17- İskender Mah. 
18- Hacıevran Mah. 1688'de Evran : 1935'te Gazikemal Mah. oldu. 
19- Hocazade Mah. 1882 yılında Bey; 1935'te Orta, 1944'te Kepeci. 
20- Sepetçi (çeribaşı) Mah. 1688 Çörçöp; 1785 Feyzullah; Çay; Sermet. 
21- Karaağaç Mah. 
22- Hızırabdal Mh. 1688 Tekke; 1935'te Teke; 1944'te Hızırbey Mah. oldu. 
23- Mahmutçavuş Mah. 1785 Cedit; 1935 Yeni, Hızırbey Mah. katıldı. 
24- Saray Mah 1640 yılından sonra adına hiç rastlanamadı. 25- Arslanpapaz Mah. 1640'tan sonra kaydına rastlanamadı. 26- Bahşiş Mah. 1640'tan sonra kaydına rastlanamadı. 
27- Emre Mah. 
28- Kemerkapı Mah. 1944'ten sonra Turan Mah. oldu. 
29- Çavuş Mah. 1944'ten sonra Turan Mah. oldu. 
30- Hocatemel Mah. 1944'ten sonra İstiklâl Mah. oldu.  

ISPARTA'NIN KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DEVRİNDE, (16) İLÇESİ (7) DE BUCAĞI VARDI !. 

Kanunî Sultan Süleyman Devrine rastlayan 1545 yılında, Hamit Sancağı adını taşıyan Isparta'nın 16 ilçesi; 7 de bucağı vardı; bu ilçe ve bucaklar şunlardı: 
İLÇELER 
1- Ağlasun 
2- Ağras 
3- Eğridur 
4- Gönen 
5- İrvalo (incir) 
6- Karaağaç 
7- Uluborlu 
8- Yalvaç 
9- Burdur 
10- Donuzlu (Denizli) 
11- Gölhisar 
12- Karaağaç 
13- Karaağaç Gölhisarı 
14- Kefenni (Tefenni) 
15- Kemer 
16- Yaviçe 
BUCAKLAR 
1- Anamas 
2- Baradız 
3- İrle 
4- Keçiborlu 
5- Kestel 
6- Kübyat 
7- Siroz 

199 KÖYÜ OLAN ISPARTA'DA (192) BİN NÜFUS YAŞAMAKTA İDİ.. 

On altı ilçesi, yedi bucağı bulunan Isparta'nın 199 köyü vardı; tüm nüfus toplamı şöyle idi. 
174 bin 377 Kişi .................. TÜRK 
17 bin 000 Kişi .................... RUM 
600 Kişi .............................. ERMENİ (Gregoryen) 
3 Kişi ................................. ERMENİ (Protestan) 
20 Kişi ............................... YAHUDİ olmak üzere, toplam 192.000 kişi idi. 

ISPARTA İLİ SINIRLARI İÇİNDE (30) İLKOKUL, BİR DE, ORTA DERECELİ OKUL BULUNUYORDU !. 

Osmanlı İmparatorluğu'nun sonlarına yakın bir zamana dek 30 mahallesi; 16 İlçesi; 7 bucağı ve 199 köyü bulunan, Hamit Sancağı adındaki Isparta'nın hepsini içine alan sınırlarının içindeki durum şu idi. : 
TÜRK İLK VE ORTA OKULLARI 
Türk İlkokulu sayısı ........................................30 
Türk orta dereceli okulu sayısı. ........................1 
Bu okullardaki öğrenci sayısı ...........................800 
RUM - ERMENİ İLK VE ORTA OKULLARI 
Rum İlkokulu sayısı ........................................4 
Rum orta dereceli (kız) okul sayısı....................1 
Rum orta dereceli (Erk.) okul sayısı ..................1 
Ermeni ilkokulu sayısı .....................................1 
Bu okullardaki öğrenci sayısı ...........................598 

ISPARTA'NIN KENT İÇİ NÜFUSU 
Türk ............................................................. 13.000 
Rum ............................................................. 7.000 TOPLAM ....................................................... 20.000 

MERKEZ - İLÇE - BUCAK VE KÖYLERDE BULUNAN ÖTEKİ YAPILAR 

Cami 37, Medrese 28, Tekke 6, Kitaplık 1, Çeşme 374, Hamam 6, Han 7.

OSMANLI İMPARATORLUĞU, DÜNYANIN EN BÜYÜK DEVLETLERİNDEN BİRİ İDİ; ÇOK SAĞLAM BİR YAPISI VARDI !. 

Osmanlı İmparatorluğu Asya, Avrupa, Afrika kıtaları üzerinde, sınırları geniş, pek çok ulusu içine almış, dünyanın en büyük imparatorluklarından biri idi. Düzenli, güvenilir, adaletli, sağlam.. bir yapısı vardı. 

BAZI İÇ VE DIŞ NEDENLERLE YOZLAŞTIRILDI; YIKINTIYA, ÇÖKÜNTÜYE DOĞRU GİTMEYE BAŞLADI !. 

Yükselme Devrinde, yaşamının "zirvesinde" bulunan imparatorluk, bazı iç ve dış nedenlerle (1774)'ten, Atatürk yönetimi eline alıncaya dek geçen (148) yıllık zaman içinde, iyiden iyiye yozlaştırıldı; etkinliğini kaybetti; hızla bir yıkıntıya ve çöküntüye doğru gitmeye başladı. Bu günleri Isparta'da görmüş ve içinde yaşamış bulunan, sağlam bir kafa yapısına sahip, Atatürkçü Süleyman Sami Bey (Böcüzade), yazdığı anılarında şöyle anlatmaktadır. "1846'dan sonra Hıristiyanlara iyiden iyiye bir ayrıcalık tanınmaya başlandı. Askere alınmadıklarından, ticarete başladılar. Bizim tarım ürünlerimizi dış ülkelere satıyor; onlarınkini de bize getiriyorlardı. Kısa süre içinde büyük paralar kazandılar; çok zengin oldular. Bizim hacı hoca takımı Müslüman halka "Haşhaş sütü uyuşturucudur, alınıp satılması günâhtır. Ticaretle uğraşmak gâvur işidir. Dinî kitapların dışında bulunan kitapları okumak kâfirliktir..." derken, Hıristiyan Papazları dindaşlarına : DÜNYASI İYİ OLMAYANIN AHRETİ DE İYİ OLMAZ Diyorlar, Hıristiyanları ticarete özendiriyorlardı. Şehir, yabancı maldan geçilmez oldu. Çarşıda, pazarda, mahalle aralarında ve evlerde.. ucuz ucuz dıştan getirilen mallar, satılmaya başlandı. Bir de halk arasında : AVRUPALILARIN MALI SAĞLAM, DAYANIKLI, UCUZDUR; YERLİ MALLARI İSE KALİTESİZ VE PAHALIDIR !. Havası yarattılar. Bundan sonra da tüm kötülükler art arda gelmeye başladı.. Yerli zanaatçılar ürettikleri hiç bir malı satamaz oldu. Dükkânlarını kapatmak zorunda kaldılar. Şehirde bir işsizlik başladı. Halk miskinleşti. Kurtuluş yolunu "Tekkelerde" buldular. Tekke sayısı arttı. Tekkelere gidenler çoğaldı. Mezarlıkların yanlarında falcı, tâbirci, kayıptan haber verici.. barakaları görülmeye başlandı. Şunlar kıyamet gününün yakın olduğunu, pek yakında kıyametin kopacağını, dünyanın da tuzla buz olacağını söylediler. Yaşama umudunu yitirmiş, evine ekmek götüremez olmuş, canından bezmiş olan halk, sabırla kıyamet gününü beklemeye başladı...